Wortels in buurt, ogen op de mens

In tijden van transitie zoeken organisaties naar nieuwe vormen van leiderschap, communicatie en verbinding. Maar wat als het antwoord niet ligt in nieuwe structuren, maar in een andere manier van kijken en luisteren?

 

Op een zonnige ochtend in de Haarlemse binnenstad stap ik op de fiets, naast Mireille Nijssen, wijkverpleegkundige bij Buurtzorg. We slingeren door kronkelige straatjes, langs oude gevels en levendige hofjes. Van deur naar deur. En iedere voordeur die opengaat, onthult een ander leven. Een ander verhaal. Wat ik daar leer, gaat verder dan zorg: het gaat over vertrouwen, menselijke maat en adaptief handelen in een complex systeem — lessen die verrassend toepasbaar zijn op organisaties in verandering.

 

De mensen achter de deuren

Achter de deuren waar wij aanbellen, wonen Haarlemmers met hun eigen verhaal. Sommigen zijn kwetsbaar, anderen tijdelijk uit balans. Een echte Haarlemse mug die haar stoma verzorgd moet krijgen. Een excentrieke oud-tekenleraar die na een infectie met een katheter leeft. Een trotse oud-timmerman die zijn partner verloor, wat verward raakte en nu weinig eet. 

 

Mireille helpt waar nodig: een wond verzorgen, medicijnen aanreiken, warme pap maken, een praatje. Maar wie goed kijkt, ziet dat ze veel meer doet dan dat. 

 

Elke handeling is een keuze. Een subtiele afweging tussen doen en laten, tussen ondersteunen en loslaten. Want de kunst van wijkverpleging is niet alles overnemen, maar mensen helpen om het zelf te blijven doen — zolang dat nog kan. 

 

En dat raakt aan iets fundamenteels in veranderprocessen: de spanning tussen interventie en autonomie. Wanneer helpen we werkelijk? En wanneer nemen we onbedoeld iets over dat mensen juist zélf moeten (of willen) doen? 

 

Waarnemen zonder oordeel 

Tijdens onze ronde vertelt Mireille over de keuzes die ze dagelijks maakt. Over het grijze gebied tussen protocol en praktijk. “Soms vraagt iemand of ik even meega naar de huisarts. Dat is eigenlijk niet mijn taak. Maar als er niemand anders is, wat dan?” 

 

Wat me opvalt is hoe zorgvuldig ze kijkt. Naar mensen, naar situaties, naar wat niet gezegd wordt. Ze observeert niet om te registreren, maar om te begrijpen. En dat vraagt: waardevrij kijken. 

 

Dat is ook precies wat nodig is in organisaties: kunnen we nog kijken zonder oordeel, zonder direct te willen oplossen? Zijn we bereid eerst waar te nemen, in plaats van meteen te ingrijpen? 

 

Ruimte geven binnen systemen 

Wat Mireille bijzonder maakt, is dat ze de ruimte neemt — en krijgt — om te doen wat nodig is. Niet per se wat er in het systeem staat. Bij een cliënt werkt het voorgeschreven verband niet prettig. Dan zoekt ze een alternatief, probeert iets anders, komt wat vaker terug. Omdat het beter is. Niet omdat het moet. 

Het lijkt simpel, maar dit vraagt om vertrouwen in professionals. In hun inschatting, hun betrokkenheid, hun innerlijk kompas. In veel organisaties is die ruimte gekrompen. Terwijl juist daar het verschil wordt gemaakt: in hoe mensen ter plekke schakelen. 

 

Wat zou er gebeuren als we dat vertrouwen weer centraal zetten in hoe we organisaties inrichten? 

 

De organisatie als ecosysteem 

De buurt waarin Mireille werkt is geen schema, geen proceskaart. Het is een levend netwerk. Een sociaal ecosysteem waarin mensen, verhalen, kwetsbaarheid en kracht met elkaar verweven zijn. En in dat netwerk zijn wijkverpleegkundigen belangrijke ogen en oren. De subtiele schakelaars. 

Net als ook organisatie ecosystemen. Geen machines, maar dynamische omgevingen waarin verbinding, aanpassingsvermogen en wederkerigheid essentieel zijn. Veranderen betekent daar niet herstructureren, maar afstemmen. Luisteren. Zien wat nodig is en dan pas handelen. 

 

Tot slot: wat verandert er als we anders gaan kijken? 

Wat Mireille doet, is niet altijd een groots gebaar. Het is menselijk werk. Zacht, precies en afgestemd. Geen zorg ‘op rolletjes’, maar zorg die rolt met de dag. 

 

Juist dát maakt haar werk zo waardevol — en zo leerzaam. Niet alleen voor de zorg, maar ook voor organisaties die in beweging zijn. Want wat als veranderen niet begint met een plan, maar met een andere manier van kijken? 

Dan zien we dat het echte werk vaak gebeurt in de marges. In het luisteren zonder haast. In het kiezen zonder script. In het vertrouwen op de mensen die het iedere dag weer waarmaken. Met wortels in de buurt. Ogen op de mens. Dat is misschien wel de essentie van betekenisvol veranderen. 

 

Het antropologisch onderzoek waar dit veldwerk toe behoort, is onderdeel van het project ‘De Buurt als Ecosysteem. Een landelijk project dat zich samen met inwoners, professionals en partners richt op een ontwikkelen van een toekomstbestendig zorglandschap met buurten waarin met elkaar ziet, hoort en helpt. Meer weten? Klik hier om meer te lezen over de Buurt als Ecosysteem.